Categorieën
Terug in de taal

schoolmamsel

Basisschoolleerlingen in Nederland mogen weer naar school. Worden zij daar verwelkomd door een schoolmamsel?

De onderwijskwaliteit holt achteruit, de leerachterstanden lopen op, de stress neemt toe en sociaal isolement dreigt. Dat zijn de gevolgen van het sluiten van scholen. In Vlaanderen zijn politici daar dan ook fel tegen gekant. En om dezelfde redenen heeft het kabinet in Nederland besloten de basisscholen, die al sinds 16 december 2020 gesloten waren, op maandag 8 februari weer open te laten gaan. Ongetwijfeld tot opluchting van werkende ouders en tot blijdschap van zich vervelende leerlingen. Zou een schoolmamsel hierover ook enthousiast zijn geweest?

Element5 Digital op Unsplash

Mejuffrouw

Ongetwijfeld. Een schoolmamsel was in de 19e en begin 20e eeuw namelijk een ander woord  voor ‘onderwijzeres’. Het eerste deel van deze samenstelling (school) behoeft geen nadere toelichting, maar wat betekent het tweede deel? Als je mamsel op zijn Nederlands uitspreekt – dus met de klemtoon op mam en de e als uh worden we niet veel wijzer. Maar als je het accent op –sel legt en de e laat klinken als die in wel, wordt de herkomst van het woord duidelijk. Mamsel is namelijk ontleend aan het Franse mam’selle, een alledaagse vorm van mademoiselle. Een mamsel is dus een ander woord voor ‘(me)juffrouw’, maar meestal wel met een ongunstige bijklank. “Moet zoo’n schoolmamzel ook al Mevrouw heeten?”, vraagt het personage Leentje zich bijvoorbeeld af in Jacob van Lenneps roman De lotgevallen van Klaasje Zevenster (1866).

Maîtresse

Naast de Nederlands-Franse mengvorm schoolmamsel vinden we voor onderwijzeres in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) de samenstelling schooljuffrouw, nu amper meer in gebruik. Ook waren er vrouwelijke vormen van schoolmeester in omloop, die overigens aan het begin van de 20e eeuw al verouderd (schoolmatres, van het Franse maîtresse) of ongebruikelijk (schoolmeesteres) waren.

Juf

Tegenwoordig noemen we onderwijsgevenden op een basisschool meestal onderwijzer of onderwijzeres maar het sekseneutrale leerkracht is aan een opmars bezig. De kinderen die maandag weer naar school mogen, zullen die termen waarschijnlijk niet en mamsel zeker niet gebruiken. Wel zal op het schoolplein gelukkig weer veelvuldig het vertrouwde “juf!” of “meester!” te horen zijn.


Meer lezen